Heterotopowa błona śluzowa żołądka może występować w każdym odcinku przewodu pokarmowego (w przełyku, dwunastnicy, jelicie cienkim i uchyłku Meckela, okrężnicy, a nawet w pęcherzyku żółciowym) [1]. Wyspy nabłonka typu żołądkowego w przełyku (gastric mucosal inlet patch), określane też jako heterotopia żołądkowa w przełyku, stanowią ogniska błony śluzowej nabłonka walcowatego żołądka w części proksymalnej przełyku, tuż poniżej górnego zwieracza. Omawiane zmiany mogą też rzadziej występować w pozostałych odcinkach przełyku. Częstość wykrywania heterotopii żołądkowej w proksymalnym odcinku przełyku w badaniu endoskopowym górnego odcinka przewodu pokarmowego (GOPP) wynosi 1‑10% [2], a w badaniu radiologicznym z kontrastem 0,1‑3% [3, 4]. Jednakże na podstawie analizy badań autopsyjnych wykazano, iż omawiane zmiany mogą występować znacznie częściej, nawet do 70% [2].

Wyspy nabłonka żołądkowego w przełyku są najczęściej wrodzone i powstają wskutek niepełnego zastąpienia nabłonka jednowarstwowego walcowatego przez nabłonek wielowarstwowy płaski podczas rozwoju embrionalnego przełyku [5, 6]. Mogą być też stanem nabytym [7] i wówczas występują częściej u mężczyzn, co wynika prawdopodobnie z częstszej ekspozycji na czynniki ryzyka, takie jak palenie tytoniu i picie alkoholu [8]. Heterotopia żołądkowa jest w większości przypadków bezobjawowa [9]. Niemniej jednak wyspy nabłonka żołądkowego w proksymalnym odcinku przełyku mogą manifestować się pod postacią nietypowych, pozaprzełykowych objawów choroby refluksowej przełyku (gastrointestinal reflux disease – GERD).

Powikłania heterotopii żołądkowej w przełyku występują rzadko, zarówno wśród chorych dorosłych, jak też wśród pacjentów pediatrycznych, i obejmują owrzodzenia błony śluzowej oraz zwężenia przełyku, krwawienie, perforację czy wytworzenie przetoki przełykowo‑tchawiczej [10]. Transformacja nowotworowa występuje niezwykle rzadko, niemniej opisano przypadki gruczolaków [11], a nawet gruczolakoraków górnej części przełyku [12], które rozwinęły się na podłożu wysp nabłonka żołądkowego.

Patogeneza
Dotychczas w literaturze przedstawiono 3 teorie tłumaczące powstawanie heterotopii żołądkowej w przełyku. Wyspy nabłonka żołądkowego w proksymalnym odcinku przełyku najczęściej powstają już w trakcie rozwoju embrionalnego. Ok. 24. tygodnia ciąży nabłonek wielowarstwowy płaski stopniowo zastępuje embrionalny nabłonek walcowaty przełyku. Powyższy proces rozpoczyna się w środkowej części przełyku i postępuje w kierunku proksymalnym oraz dystalnym. Przemiana embrionalnego nabłonka walcowatego w nabłonek wielowarstwowy płaski najpóźniej występuje w proksymalnym odcinku przełyku, dlatego też heterotopowe wyspy nabłonka walcowatego są najczęstsze w tej lokalizacji [2, 13].

Według innej teorii obecność heterotopii żołądkowej w przełyku jest wynikiem transformacji nabłonka wielowarstwowego płaskiego przełyku do nabłonka walcowatego typu żołądkowego wskutek przewlekłego drażniącego działania kwasu solnego. Pod wpływem przewlekłego drażnienia kwasem solnym dochodzi do proliferacji wielopotencjalnych komórek macierzystych i w konsekwencji do powstawania wysp nabłonka walcowatego, analogicznie jak w przypadku przełyku Barretta [14].

W badaniu, które przeprowadzili Meining i wsp. [7] wykazano, że rozwój heterotopii żołądkowej w przełyku jest procesem wieloetapowym, rozpoczynającym się od zamknięcia ujść gruczołów śluzowych w proksymalnym odcinku przełyku. Prowadzi to następnie do powstawania torbieli zastoinowych, wyścielonych od wewnątrz nabłonkiem walcowatym typu żołądkowego. Wzrost ciśnienia w obrębie torbieli powoduje ich pękanie, prowadząc do powstania ektopowych wysp błony śluzowej w górnej części przełyku. Powyższa hipoteza w literaturze określana jest teorią „pękających torbieli” (burst cysts) [7].

W badaniu histopatologicznym bioptatów pobranych z wysp żołądkowych najczęściej stwierdza się nabłonek walcowaty trzonu żołądka (z komórkami okładzinowymi). Nabłonek okolicy przedodźwiernikowej czy wpustu żołądka, jak również typy mieszane, występują rzadziej [15]. Obecność komórek okładzinowych determinuje produkcję kwasu solnego, odpowiedzialnego za wystąpienie niektórych objawów.

Ogniska heterotopii żołądkowej w przełyku są skolonizowane przez H. pylori w 82% przypadków [16], wykazano ponadto, że w 73% przypadków chorych z infekcją H. pylori w żołądku kolonizacja dotyczy również heterotopii żołądkowej w przełyku [2]. Konsekwencje infekcji H. pylori w obrębie wyspy nabłonka żołądkowego są analogiczne do zmian przebiegających w żołądku i obejmują kolejno sekwencję zdarzeń patofizjologicznych od zapalenia poprzez zanik błony śluzowej, a następnie rozwój metaplazji, dysplazji i ostatecznie gruczolakoraka [17]. Trzeba jedna zaznaczyć, iż mimo powszechnej obecności H. pylori w obrębie wysp nabłonka żołądkowego w przełyku transformacja nowotworowa zdarza się bardzo rzadko.

Źródło: Fragment artykułu: Minkiewicz M., Kurek K.: Heterotopia żołądkowa w proksymalnym odcinku przełyku – patogeneza, znaczenie kliniczne i leczenie. Gastroenterologia Praktyczna 2015, 1 (26), 25-30.