Najczęstsze choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego. Owsiki, owsica

Najczęstsze choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego. Owsiki, owsica

Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego są jednym z częstszych problemów medycyny tropikalnej, spowodowanym niskim poziomem sanitarno-higienicznym egzotycznych rejonów świata, do których udają się turyści. Szczególnie narażone są osoby wybierające naturalne, miejscowe warunki mieszkaniowe, spożywające owoce i warzywa bez obróbki termicznej. Zły stan urządzeń kanalizacyjnych, stacji uzdatniania wody i oczyszczalni ścieków, jak również lekceważenie podstawowych zaleceń związanych z przestrzeganiem zasad higieny osobistej, żywności i żywienia zwielokrotniają ryzyko infestacji. Te ostatnie przyczyny dotyczą zwłaszcza dzieci, dla których mycie rąk przed posiłkami i każdorazowo po wyjściu z toalety nie jest jeszcze nawykiem, rutynowym postępowaniem.

Zdrugiej strony natura pasożytów, ich szybkość namnażania, liczba wydalanych jaj oraz łatwość przenoszenia się zwiększają ryzyko zarażenia. Jelitowe infestacje pasożytnicze są też wyzwaniem dla klinicystów. U ludzi większość z nich ma przebieg podostry, subkliniczny, czemu towarzyszą niespecyficzne objawy brzuszne i mało charakterystyczne objawy ogólne. Z tego względu wśród przyczyn często poszukuje się chorób organicznych, a dopiero w dalszej kolejności prowadzona jest diagnostyka parazytologiczna. Parazytologiczne badania kału przeprowadzone w Polsce potwierdziły obecność pasożytów jelitowych w 21,6% próbek, a wśród pacjentów, którzy zgłosili 6 różnych objawów klinicznych, odsetek próbek pasożyto-dodatnich osiągnął 80%.
Poniżej omówiono najczęstsze pasożytnicze infestacje jelitowe.
OWSIKI, OWSICA

Zarażenie owsikiem ludzkim (Enterobius vermicularis) jest jedną z najczęstszych infekcji pasożytniczych u małych dzieci. Według oficjalnych polskich danych, raportowanych przez PZH, wlatach 2007-2008 liczba zachorowań rocznie wyniosła 5-6 tys. przy współczynniku zapadalności 13,5/100 tys. mieszkańców. Wydaje się jednak, że faktyczna częstość zakażeń jest o wiele wyższa. Badania stolca u 2828 dzieci w regionie lubelskim w okresie 1976-2000 potwierdziły obecność Enterobius vermicularis u 40,5% dzieci. Ze względu na stosunkowo krótki cykl rozwojowy owsika, ogromną liczbę jaj składanych przez jedną samicę oraz łatwość przenoszenia infekcji za pośrednictwem brudnych rąk choroba ta rozprzestrzenia się bardzo szybko wśród osób znajdujących się w bezpośrednim otoczeniu osoby chorej. Można przyjąć, że jeśli jeden z domowników jest zarażony, to w krótkim czasie problem będzie dotyczył wszystkich lub większości współmieszkańców. Stąd do najczęstszych zarażeń dochodzi w rodzinach wielodzietnych, u dzieci w przedszkolach, żłobkach i domach dziecka.

Owsik ludzki, robak pasożytniczy barwy białawej należący do typu nicieni (Nematoda), jest pasożytem końcowego odcinka jelita cienkiego oraz jelita grubego i występuje wyłącznie u człowieka. Samice osiągają rozmiary ok. 9-12 mm długości i 3-5 mm grubości, a samce ok. 3-5 mm przy 0,1-0,2 mm grubości. Owsiki przyczepiają się do ściany jelita, wykorzystując ssące działanie przedniej części swego przewodu pokarmowego i żywią się zawartością jelita. Samice żyją ok. 4 tyg., a samce giną zaraz po zaplemnieniu. Z jaj, w jelitach, wylęgają się owsiki osiągające pełną dojrzałość w ciągu 2-4 tygodni. Po tym okresie samica (głównie nocą) wychodzi na zewnątrz i składa jaja na skórze w okolicach odbytu. Jaja zachowują zdolność zarażania poza organizmem ludzkim przez ok. 3 tygodnie. Lepka wydzielina pokrywająca jaja jest czynnikiem wywołującym świąd. Drapiąc się, często zupełnie nieświadomie podczas snu, dziecko przenosi jaja na ręce, a stamtąd na znajdujące się w pobliżu przedmioty, bieliznę lub bezpośrednio do ust. Jaja trafiają znowu do przewodu pokarmowego i cykl się powtarza.

Drogi zarażania
Wyróżnia się trzy drogi zarażania się owsikiem:
– retroinwazja – ma miejsce wtedy, gdy larwy rozwijające się z jaj znajdujących się na skórze odbytu wracają z powrotem przez odbytnicę do jelita grubego,
– doustna – jaja dostają się do przewodu pokarmowego wraz z pożywieniem lub przez tzw. autoinwazję – dziecko, drapiąc się, przenosi pod paznokciami z odbytu do ust jaja, a następnie je połyka,
– inhalacyjna – unoszące się w powietrzu jaja wraz z wyschniętymi cząsteczkami kału są połykane.

Objawy
Przebieg choroby zależy od liczby pasożytów i odporności żywiciela. Owsicy towarzyszą objawy z przewodu pokarmowego, m.in. bóle brzucha, zaburzenia wypróżniania, nudności, niespecyficzne objawy ogólne: utrata apetytu, spadek masy ciała, bladość skóry, podkrążone oczy, osłabienie, oraz skórne miejscowe, takie jak zapalenie skóry, zmiany wypryskowe w okolicy odbytu, wysypka, uporczywy świąd. Ponadto mogą wystąpić: pobudzenie ruchowe, trudności w koncentracji, zgrzytanie zębami, zaburzenia snu. Powikłania, np. przewlekłe zapalenie jelita grubego, zapalenie wyrostka, przewlekłe zapalenie jajowodu, zapalenie w obrębie miednicy małej, zapalenie otrzewnej, wątroby czy ropne zmiany w jelicie grubym i cienkim, są rzadkie.

Rozpoznawanie

Rozpoznanie owsicy może opierać się na stwierdzeniu osobników dojrzałych na skórze w okolicy odbytu bądź na świeżym kale albo na mikroskopowym wykryciu jaj owsików na celofanie włożonym w szparę pośladkową wczesnym rankiem lub w wymazie z okolicy odbytu. Powtarzane badania zwiększają szansę na wykrycie jaj: 1 badanie daje 50% szans; 3 badania – 90%, natomiast 5 badań to blisko 99% szans na wykrycie obecności jaj pasożyta.

Leczenie
Leczenie polega na podaniu pojedynczej dawki mebendazolu 100 mg (we wszystkich grupach wiekowych), albendazolu 400 mg (we wszystkich grupach wiekowych) lub pyrantelu w dawce 11 mg/kg m.c. (maks. 1,0 g). Kurację należy powtórzyć po upływie 2 tygodni. Szacowana skuteczność: 90-100% wyleczeń. Ze względu na łatwość rozpowszechniania się pasożyta leczeniem powinno się objąć wszystkie mieszkające wspólnie osoby. Zaleca się zachowanie szczególnej dbałości o higienę osobistą, częstą zmianę bielizny osobistej i pościelowej, regularne poranne kąpiele. Podczas leczenia należy stosować dietę ubogą w węglowodany i bogatą w błonnik. Po 14 dniach od zakończenia leczenia należy wykonać badanie kontrolne na obecność jaj owsików i ewentualnie powtórzyć kurację. Dbałość o higienę, nawyk mycia rąk przed każdym posiłkiem i po wyjściu z toalety, mycie owoców i jarzyn spożywanych na surowo oraz regularne zmienianie bielizny są najlepszymi metodami pozwalającymi uniknąć zarażenia.

Źródło: Kotowska M., Albrecht P.: Najczęstsze choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego [w:] Albrecht P. (red.): Gastroenterologia dziecięca – poradnik lekarza praktyka. Wydawnictwo Czelej 2014, s. 110-112.